Overheidsaansprakelijkheid

Bij een groot project van een overheidsorgaan, denk bijvoorbeeld aan de Noord-Zuidlijn in Amsterdam of het opbreken van een winkelstraat, lijden bedrijven en burgers met enige regelmaat schade. Als de overheid daarbij onrechtmatig heeft gehandeld kan een burger of bedrijf de overheid aanspreken uit hoofde van een onrechtmatige (overheids)daad. Maar wat nu als het overheidshandelen rechtmatig is en er desondanks schade optreedt? 

Rechtmatige overheidsdaad: nadeelcompensatie en planschade

In ons rechtstelsel wordt al heel lang aangenomen dat de overheid ook dan verplicht is om de schade te vergoeden. Op grond van het égalitébeginsel – in goed Nederlands het beginsel van de ‘gelijkheid voor de publieke lasten’ - kan het niet zo zijn dat een hele samenleving profiteert van de rechtmatige aanleg van publieke infrastructuur of gebouwen, terwijl een klein aantal burgers en bedrijven alle schade daarvan moeten dragen. 

Nadeelcompensatie
Onze overheid erkent op grond van het égalitébeginsel dan ook het recht op schadevergoeding bij rechtmatige overheidsdaad, nadeelcompensatie genoemd, en heeft daarvoor vaak allerlei regelingen vastgesteld. Zo kent Amsterdam een speciale nadeelcompensatieregeling in verband met de aanleg van de Noord-Zuidlijn. Rijkswaterstaat, dat continue allerlei grote infrastructurele projecten onderneemt en dus ook vaak met nadeelcompensatieclaims te maken heeft, heeft zelfs een algemene regeling voor nadeelcompensatieclaims. 

Planschade
Een bijzondere vorm van nadeelcompensatie is de planschadevergoeding. Als een burger of bedrijf schade lijdt ten gevolge van de bepalingen in een bestemmingsplan of een omgevingsvergunning in afwijking van een bestemmingsplan kan hij ook in aanmerking komen voor nadeelcompensatie, alleen wordt dat dan een planschadevergoeding genoemd. 

Voorwaarden nadeelcompensatie & planschadevergoeding
Belangrijk is echter om te weten dat het geen kwestie is van de hand ophouden en incasseren als nadeel of planschade is geleden. Er gelden allerlei voorwaarden en drempels om voor nadeelcompensatie of een planschadevergoeding in aanmerking te komen. Denk aan de drempelwaarden, waarbij een deel van de schade sowieso voor eigen rekening komt.

Denk ook aan kortingspercentages die worden gehanteerd vanwege het normale maatschappelijke risico of normale ondernemersrisico. Ook bekend is het voorzienbaarheidscriterium: als een burger een huis koopt, terwijl hij weet dat het bestemmingsplan de bouw van een bedrijventerrein in de weilanden achter het huis mogelijk maakt, kan hij niet meer om planschadevergoeding vragen. Actieve en passieve risicoaanvaarding spelen ook een rol bij het al dan niet toekennen van een vergoeding.

Al met al bestaat er dus wel een recht op nadeelcompensatie of planschadevergoeding, maar is het in de praktijk maar zeer de vraag of dat recht ook kan worden gehaald.

Onrechtmatige overheidsdaad: schadevergoeding

Elke overheidsorgaan en zijn ambtenaren verrichten gedurende de gehele dag handelingen. Die handelingen bestaan uit rechtshandelingen, zoals wetten en besluiten, en feitelijke handelingen, zoals de aanleg van wegen, het regelen van het verkeer etcetera. Ook overheidsorganen, zelfs Nederlandse, plegen daarbij wel eens een onrechtmatige daad. Een besluit van een gemeente dat is vernietigd door de rechter, omdat het onrechtmatig is, vormt een onrechtmatige daad. Wanneer een waterschap een sloot graaft door een tuin zonder toestemming van de eigenaar, is dat eveneens onrechtmatig, noodgevallen uitgezonderd.

Lijdt een burger schade door een onrechtmatige overheidsdaad dan kan hij om een schadevergoeding vragen. Dat betekent niet dat die burger na een afgewezen verzoek om schadevergoeding of een van de hand gewezen aansprakelijkstelling zomaar naar de burgerlijke rechter kan.

Afhandeling schadevergoeding
In de Algemene wet bestuursrecht is geregeld naar welke rechter iemand met zijn schade moet, afhankelijk van de aard van die schade en de grootte daarvan. 

Grofweg is het als volgt geregeld. Bij schade tot € 25.000,- kunt u voor de vergoeding een beroep doen op de bestuursrechter of de kantonrechter. De bestuursrechter is alleen bevoegd om over de schadevergoeding te oordelen als hij ook bevoegd is om te oordelen over het besluit dat de schade heeft veroorzaakt. 

Is de schade hoger dan € 25.000,- dan moet u naar de civiele rechter, als u zich niet bij afwijzing van uw claim door het bestuursorgaan neer kunt leggen. 

Op sommige gebieden van het recht kunt u met uw schadeclaim enkel en alleen naar de bestuursrechter, bijvoorbeeld in belastingzaken, ambtenarenzaken en sociale zekerheidszaken. 

Meer weten over deze dienst?

Onze specialisten op dit gebied zijn
Roland Mans en Martijn van der Hulst

Bel naar 020 - 262 1 242 of mail via onderstaand formulier.